Mật của một số loại động vật như: rắn, heo, trâu, cá, gà, vịt, ngỗng, mèo… đều có tác dụng trị bệnh, nhưng người sử dụng phải hiểu rõ cách dùng và liều lượng.
Nếu dùng sai sẽ gây ảnh hưởng đến gan, thận và sức khỏe về lâu dài.
Cục An toàn vệ sinh thực phẩm (Bộ Y tế) từng khuyến cáo về việc nhiều người tự ý sử dụng mật động vật để điều trị bệnh bằng cách nuốt sống trực tiếp với nước hoặc pha với rượu, mật ong theo truyền miệng mà không qua chỉ định, tư vấn của thầy thuốc. Việc này có thể ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, tính mạng người dùng. Thực tế, đã có không ít trường hợp phải nhập viện vì ngộ độc mật động vật, bị nôn ói, đau bụng, tiêu chảy, tím tái, men gan tăng cao dẫn đến suy thận, tổn thương gan.
Theo lương y Nguyễn Đức Nghĩa – Hội Dược liệu TP.HCM, các loại mật động vật đều nên pha rượu, chia uống trong nhiều ngày với liều lượng phù hợp khoảng một ly nhỏ 15 – 20ml/lần, không nên uống mật trực tiếp và uống trong một lần. Nên pha mật với rượu khoảng 40-50 độ, tỷ lệ pha tùy vào trọng lượng con vật. Ví dụ: mật của con cá trắm nặng 1kg thì ngâm với 0,5 lít rượu, chia ra 5 – 7 lần uống. Lưu ý, nên ngâm mật trong bình có màu và đặt ở chỗ mát, tránh tiếp xúc với ánh sáng vì mật sẽ mất tác dụng.
Mật rắn là vị thuốc quý có công dụng trị đau nhức khớp; viêm phế quản mãn tính; đau đầu mãn tính không rõ nguyên nhân… Ngâm rượu, uống khoảng 3 – 7 ngày là có hiệu quả. Sau đó, ngưng khoảng 5 – 10 ngày rồi uống lại. Tuy nhiên, thường dùng mật của rắn trên cạn, rắn độc (hổ mang, hổ chúa, cạp nong, cạp nia…); ít dùng mật của rắn dưới nước (ri voi, ri cá, đẻn biển…) vì rất tanh, khó uống.
Kiêng dùng mật rắn cho phụ nữ có thai hoặc đang bị rong kinh, băng huyết. Mật cá trắm cỏ có vị đắng, tính hàn, dùng trị đau tắc họng, hóc xương cá; dùng bằng cách chích mật, pha nước ấm hoặc ngâm rượu uống. Mật gà, heo, rắn… giúp chữa ho lâu ngày, long đờm, tiêu độc; mật trăn chữa viêm lợi, mật mèo trị hen suyễn; mật trâu, bò trị đau dạ dày, viêm đại tràng, táo bón… mật kỳ đà trị hen suyễn, động kinh.
Nếu uống mật tươi, phải chích mật vào chén nhỏ, pha thêm rượu hoặc pha nước chưng cách thủy rồi mới uống, không nên uống mật nguyên chất hay uống cả túi mật. Mật động vật rất dễ bị ôi thiu, nhiễm khuẩn nên khi lấy mật cần xử lý nhanh.
Lương y Nghĩa cho biết, từng tiếp nhận bệnh nhân nam 45 tuổi bị suy thận do dùng mật nhiều loại động vật bằng cách uống trực tiếp, nuốt cả túi mật. Xét nghiệm máu, nước tiểu thì hàm lượng creatinin cao; bí tiểu, tiểu tiện có bọt nhiều; phù mặt, phù chân; nổi sần ngứa…
“Khi thận bị suy thì không còn khả năng lọc và loại bỏ các chất độc ra khỏi máu để thải vào nước tiểu, khiến cơ thể đối mặt với nguy cơ nhiễm độc. Ở giai đoạn muộn, người bệnh có thể mất tỉnh táo, đau đầu, co giật cơ, chuột rút, tê hoặc đau ở tay và chân; ngứa da, lú lẫn, hôn mê. Bệnh nhân sụt cân, chán ăn, buồn nôn, nôn và thấy có vị hôi ở miệng. Suy thận ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe về lâu dài, làm giảm tuổi thọ”, lương y Nghĩa nhấn mạnh.
Những loại mật như mật heo thường lớn, cần tránh nuốt nguyên túi mật vì dễ bị tắc ở cổ họng, gây viêm nhiễm thực quản, thanh quản; không cấp cứu kịp thời sẽ nguy hiểm đến tính mạng. Chưa kể, trong túi mật thường có kén của ký sinh trùng, giun, các loại ấu trùng… nên phải ngâm rượu càng lâu càng tốt rồi mới uống.
Một lưu ý nữa là, tất cả mật động vật đều không nên chưng với mật ong vì qua điều chế cho thấy có sinh phản ứng kết tủa, làm giảm tác dụng của mật và không tốt cho cơ thể. Đối với trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ sơ sinh cần chú ý liều lượng dùng phải thật chính xác và nên có ý kiến của thầy thuốc mới được dùng. Thường chỉ định dùng cho trẻ nhỏ dưới mộ t tuổi với liều lượng: một giọt si rô mật pha với năm giọt nước ấm/lần, uống năm lần/ngày, không quá ba ngày là thấy hiệu quả.
Lương y Nghĩa khuyến cáo: “Dù chưa có nghiên cứu khoa học nào cụ thể nhưng qua kinh nghiệm dùng mật làm thuốc nhiều năm, nhiều đời và bản thân đã dùng trên 100 túi mật động vật các loại, tôi chưa bao giờ dám dùng chung nhiều loại mật một lúc hay pha chung các loại mật với nhau, mà chỉ dùng riêng lẻ từng loại”.
